نشریه 819: راهنمای طراحی سازه ای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازه ای یکی از منابع تخصصی و کاربردی در حوزه ساختمان سازی است که به طور ویژه به بررسی ضوابط طراحی و اجرای دیوارهای غیر باربر می‌پردازد. این دیوارها، اگرچه نقش اصلی در انتقال بارهای سازه ای ندارند، اما در ایمنی، عملکرد مناسب و زیبایی پروژه های ساختمانی نقش مهمی ایفا می‌کنند. طراحی صحیح آن‌ها می‌تواند از بروز آسیب های احتمالی در برابر زلزله یا دیگر نیروهای جانبی جلوگیری کند.
نکته مهم این است که نشریه ۸۱۹ توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز (کرج) تدوین و منتشر شده است. هدف از انتشار این راهنما، یکپارچه سازی دستورالعمل ها و افزایش کیفیت طراحی و اجرای دیوارهای غیرسازه ای در پروژه های ساختمانی است. نشریه 819، با توجه به استاندارد های روز دنیا و نیازهای پروژه های داخلی تنظیم شده و برای مهندسان عمران، معماران، ناظران و مجریان ساختمان مرجعی ارزشمند به شمار می‌رود.
آشنایی با نشریه 819: راهنمای طراحی سازه ای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای
تجربه های تلخ زمین لرزه در سراسر جهان، به ویژه در کشور زلزله خیز ایران، طی سال های اخیر بار دیگر اهمیت آماده سازی مناسب در برابر این پدیده طبیعی را یادآور شده است. اگرچه جلوگیری از وقوع زمین لرزه امکان پذیر نیست، اما می‌توان با اتخاذ تدابیر مناسب، میزان خسارات جانی و مالی ناشی از آن را به طور چشمگیری کاهش داد. تاریخ نشان می‌دهد که همگام با افزایش سطح آگاهی بشر نسبت به خطرات زمین لرزه و لزوم آمادگی در برابر آن، آسیب های وارده به ساختمان ها و افراد نیز به مرور کاهش یافته است؛ با این وجود، همچنان احتمال آسیب‌های جدی در اثر این حوادث وجود دارد.
یکی از اجزای ساختمان که در گذشته، ضوابط مشخصی برای طراحی و اجرای صحیح آن وجود نداشت و معمولاً به روش‌های سنتی و غیرعلمی ساخته می‌شد، دیوارهای غیر سازهای هستند. این دیوارها، با وجود نقش‌های متعددشان در معماری و کاربری فضاها، به شدت آسیب پذیرند. عدم توجه به اهمیت مقاوم سازی آن‌ها در مراحل طراحی و اجرا می‌تواند خسارات سنگینی، به ویژه در زمان زلزله، به دنبال داشته باشد.
ایمنی بخش‌های مختلف یک ساختمان، وابسته به عوامل متعددی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، مقاومت در برابر زلزله است. زمین‌لرزه می‌تواند دیوارهای غیر سازهای را به شدت تهدید کند و از آنجا که کشور ایران روی کمربند زلزله جهانی قرار گرفته است، توجه به این موضوع در ساختمان های ما اهمیت دو چندانی دارد. اگرچه در گذشته، ضوابط روشنی برای طراحی و اجرای این اجزا وجود نداشت، اما در سال های اخیر، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مختلفی به این نیاز پاسخ داده‌اند. یکی از مهم‌ترین این منابع، نشریه 819: راهنمای طراحی سازه ای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای است.
نشریه 819 ارزشمند توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز (کرج) با همکاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و همچنین وزارت راه و شهرسازی گردآوری و تدوین شده است.
نشریه 819: راهنمای طراحی سازه ای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای با هدف ارتقاء سطح ایمنی ساختمان‌ها، راهکارهایی اصولی برای طراحی و اجرای دیوارهای غیر سازهای ارائه می‌دهد و تاکید ویژه‌ای بر مقاوم‌سازی این اجزا در برابر نیروهای لرزه‌ای دارد.
در حقیقت، زمین‌لرزه همواره به عنوان تهدیدی بالقوه برای پایداری ساختمان‌ها مطرح بوده است و یکی از نقاط ضعف رایج در برابر این پدیده، دیوارهای غیر سازهای محسوب می‌شوند. رعایت دقیق الزامات و دستورالعمل‌های اجرایی ارائه شده در نشریه ۸۱۹ می‌تواند نقش مهمی در بهبود عملکرد لرزه‌ای ساختمان‌ها ایفا کند. به بیان دیگر، هدف از انتشار این ضابطه، کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌ها از طریق تقویت و تثبیت دیوارهای غیر سازهای در برابر نیروهای ناشی از زلزله است.
ضرورت طراحی و اجرای اصولی دیوارهای غیر سازه ای
دیوارهای غیر سازه ای، بخش مهمی از پروژه های ساختمانی را تشکیل می‌دهند. اگرچه این دیوارها نقش مستقیم در انتقال بارهای قائم یا جانبی اصلی به شالوده ندارند، اما عملکرد آن‌ها در ایمنی، تفکیک فضاها، تأمین عایق صوتی و حرارتی، زیبایی‌شناسی و حتی پایداری در شرایط بحرانی (مانند زلزله) بسیار حیاتی است. آسیب‌های ناشی از شکست یا ریزش دیوارهای غیر سازهای در زلزله‌های گذشته (همچون زلزله بم یا سرپل ذهاب) نشان داده که بی‌توجهی به طراحی صحیح این بخش از ساختمان، می‌تواند خسارات جانی و مالی جبران‌ناپذیری به بار آورد.
بنابراین نیاز به دستورالعمل‌های دقیق برای طراحی، کنترل و اجرای این دیوارها به شدت احساس می‌شد که منجر به تدوین نشریه 819: راهنمای طراحی سازهای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای گردید.
هدف از تدوین نشریه ۸۱۹
نشریه 819: راهنمای طراحی سازهای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای با اهداف مشخصی تدوین شده است:
- استانداردسازی اصول طراحی دیوارهای غیر سازهای در پروژه‌های ساختمانی کشور
- ارتقاء سطح ایمنی ساختمان‌ها به ویژه در برابر مخاطرات طبیعی مانند زلزله
- ارائه راهکارهای اجرایی برای جلوگیری از آسیب یا فروپاشی دیوارهای داخلی و خارجی
- تسهیل فرآیند نظارت و کنترل کیفیت توسط ناظران و مهندسان مسئول
- کاهش خطاها و اشکالات اجرایی متداول در ساخت و ساز
مرجع انتشار نشریه ۸۱۹
نشریه 819: راهنمای طراحی سازه ای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازه ای توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز (کرج) تهیه و منتشر شده است. این سازمان با توجه به نیازهای مهندسان، ناظران، معماران و سازندگان در استان البرز و سایر نقاط کشور، اقدام به تدوین ضابطه 819 بر پایه آخرین دستاوردهای فنی و استانداردهای بین‌المللی کرده است. نشریه 819 ضمن توجه به شرایط اجرایی پروژه های داخلی، سعی کرده است الزامات فنی، تجربیات مهندسی و نکات نظارتی را به صورت دقیق، طبقه بندی شده و کاربردی ارائه دهد.
موضوعات مطرح‌شده در نشریه ۸۱۹
نشریه 819: راهنمای طراحی سازهای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای شامل سه فصل مجزا است که همگی بر جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازه ای و روش های مقاوم سازی آن ها در برابر زمین لرزه تمرکز دارند. سه فصل ضابطه 819 به ترتیب عبارتند از:
- فصل اول: دستورالعمل های طراحی
- فصل دوم: جداول راهنما
- فصل سوم: جزییات و دیتیل های اجرایی
در ادامه، شرح مختصری از محتوای هر فصل ضابطه 819 ارائه می‌شود.
فصل اول نشریه 819: دستورالعمل‌های طراحی
نخستین فصل از ضابطه ۸۱۹ به ارائه دستورالعمل های لازم برای طراحی و اجرای صحیح دیوارهای غیر سازه ای اختصاص یافته است. در این فصل از نشریه 819، مباحث متعددی مورد بررسی قرار گرفته‌اند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فرضیات طراحی دیوارهای پیرامونی
- بررسی بارهای وارد بر دیوارها
- تحلیل بارهای ناشی از باد
- تحلیل بارهای ثقلی و زلزله‌ای
- ترکیب های بارگذاری
- تعیین ضریب اهمیت دیوارهای غیر باربر
- اصول و ضوابط طراحی دیوارها
این فصل ضابطه 819 تجزیه‌وتحلیل دقیق و کاربردی از موضوعات فوق ارائه داده و در کنار آن، جزییات ساخت را نیز تشریح می‌کند. سایر مباحث مهم این فصل شامل موارد زیر است:
- نیروها و تغییر شکل‌های اعمال‌شده بر دیوارها
- طراحی میلگرد بستر
- محاسبه مقاومت خمشی اسمی دیوارها
هدف از طرح این مطالب در نشریه 819، فراهم آوردن بستری تخصصی برای طراحی اصولی دیوارهای غیر سازهای و بهبود عملکرد لرزه‌ای آن‌هاست. رعایت دقیق این دستورالعمل‌ها توسط طراحان و مجریان، نقشی حیاتی در تضمین ایمنی ساختمان دارد؛ چرا که سازهای استاندارد، باید بر مبنای این ضوابط طراحی و اجرا شود.
فصل دوم نشریه 819: جداول راهنما
فصل دوم ضابطه 819 به ارائه مجموعه‌ای از جداول راهنما اختصاص دارد که در فرآیند طراحی و اجرای دیوارهای غیر سازهای مورد استفاده قرار می‌گیرند. این جداول اطلاعات مهم و کاربردی درباره خصوصیات اجزای مختلف سازه را در اختیار طراحان قرار می‌دهند و شامل موارد زیر هستند:
- جداول مربوط به مقاطع دیوارهای داخلی با ضخامت ۱۰ سانتی‌متر
- جداول مربوط به مقاطع دیوارهای خارجی با ضخامت ۱۵ و ۲۰ سانتی‌متر
- دیتیل‌های مهار دیوارها
- دیتیل های مربوط به مسلح سازی دیوارهای پیرامونی
فصل دوم ضابطه 819، مرجعی دقیق برای اطلاع از روش‌های طراحی، مهار و اجرای دیوارهای غیر سازهای است. همچنین در این فصل از نشریه 819، متدهای مختلف اجرای وال پست به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
فصل سوم نشریه 819: جزییات و دیتیل‌های اجرایی
فصل سوم ضابطه 819 به بررسی سطوح اهمیت ساختمان ها با ارتفاع تا ۱۰ طبقه می‌پردازد و جداول و جزییات مرتبط با این موضوع را ارائه می‌کند. این فصل از ضابطه 819 اطلاعات ضروری برای تشخیص سطح اهمیت ساختمان و محاسبات مربوط به اجرای دیوارهای غیر سازهای را در اختیار مهندسان و طراحان قرار می‌دهد.
مطالب مطرح‌شده در این فصل از ضابطه 819 شامل موارد زیر است:
- اجرای دیوارهای بلوکی با استفاده از انواع مصالح همچون بلوک‌های آجری، سفالی، سیمانی و AAC
جزییات اتصالات دیوار به اجزای مختلف ساختمان، شامل:
- اتصال دیوار به ستون
- اتصال دیوار به دیوار
- اتصال دیوار به سقف
- اتصال دیوار به وال‌پست
افزون بر این، فصل سوم ضابطه 819 نکات مهمی را جهت جلوگیری از آسیب به سازه‌های بتنی هنگام مهار دیوارها ارائه می‌کند. توجه دقیق به این نکات در فرآیند طراحی و اجرا، نقش بسزایی در افزایش دوام و ایمنی دیوارهای غیر سازهای دارد. این فصل از ضابطه 819 به عنوان راهنمایی جامع برای طراحان و مجریان عمل کرده و اطلاعات کلیدی در راستای اجرای صحیح و اصولی مقاوم‌سازی دیوارها فراهم می‌آورد.
اهمیت رعایت ضوابط نشریه ۸۱۹ در پروژه ها
با توجه به نقش حیاتی دیوارهای غیر سازهای در عملکرد کلی ساختمان‌ها و اهمیت آن‌ها در برابر بلایای طبیعی، طراحی و اجرای این عناصر نیازمند رعایت مجموعه‌ای از استانداردهای خاص است. این استانداردها، به ویژه در مواجهه با پدیده‌هایی همچون زمین‌لرزه، کیفیت و استحکام ساختمان‌ها را تضمین می‌کنند. پیش از وقوع زمین لرزه کرمانشاه در سال 1396، اهمیت مقاومت اجزای غیر سازهای از نظر عملکرد لرزه‌ای غالباً نادیده گرفته می‌شد. اما پس از این زلزله و آسیب‌های گسترده‌ای که به ساختمان ها وارد شد، توجه ویژه‌ای به تقویت این بخش‌ها جلب شد. زمین‌لرزه کرمانشاه به‌عنوان یک هشدار جدی عمل کرد؛ نه فقط برای مهندسین طراح و مجری، بلکه برای مسئولان تدوین ضوابط و قوانین مربوط به ساخت و ساز.
پس از این رویداد، ضرورت بازنگری در نحوه تقویت استحکام اجزای غیر سازهای به شدت احساس شد و بر همین اساس مجموعه‌ای از ضوابط جدید منتشر گردید تا مهندسین در طراحی و اجرای پروژه‌ها از آن‌ها استفاده کنند. نشریه 819: راهنمای طراحی سازهای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای نیز با دستورالعمل‌های اجرایی خود، نتایج مثبتی در راستای تقویت دیوارهای غیر سازهای در برابر زمین‌لرزه داشته است.
با پیروی از این ضوابط، می‌توان یکپارچگی دیوارهای غیر سازهای را در برابر نیروهای ناشی از زلزله حفظ کرد و عمر مفید آن‌ها را افزایش داد. رعایت دقیق دستورالعمل‌های نشریه 819، مانع از تخریب و ریزش دیوارها خواهد شد و به حفظ جان و مال مردم کمک می‌کند. بنابراین، استفاده از این استانداردها نه تنها الزامی است، بلکه تخطی از آن‌ها توسط ارگان‌های مسئول به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست.
به طور کلی، اجرای دقیق الزامات نشریه ۸۱۹ در پروژه‌های ساختمانی منجر به نتایج زیر می‌شود:
- افزایش ایمنی جانی: کاهش خطر ریزش دیوارها در هنگام زلزله یا حوادث مشابه
- بهبود کیفیت اجرا: ارتقاء استانداردهای اجرایی و پیشگیری از ترک‌ها و خرابی‌های زودرس
- سهولت در نظارت: ارائه مبنای روشن برای کنترل کیفیت توسط ناظران فنی
- صرفه‌جویی اقتصادی: جلوگیری از هزینه های اضافی ناشی از بازسازی یا تقویت مجدد
- افزایش عمر مفید ساختمان ها: تأمین عملکرد مناسب دیوارهای داخلی و خارجی در طول بهره برداری
مخاطبان اصلی نشریه ۸۱۹
نشریه 819: راهنمای طراحی سازه ای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازه ای برای گروه های زیر تهیه شده و مطالعه آن به شدت توصیه می‌شود:
- مهندسان عمران و طراحان سازه
- مهندسان معمار
- ناظران و بازرس‌های فنی پروژه‌های ساختمانی
- پیمانکاران ساختمانی و کارفرمایان پروژه‌های عمرانی
- دانشجویان رشته‌های عمران و معماری
- دفاتر فنی مهندسی مشاور و طراحان نقشه‌های اجرایی
جمع بندی ضابطه 819
نشریه 819: راهنمای طراحی سازهای و جزییات اجرایی دیوارهای غیر سازهای ابزاری قدرتمند برای ارتقای کیفیت و ایمنی پروژه‌های ساختمانی کشور به شمار می‌رود. تهیه شده توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز (کرج)، ضابطه 819 با ساختار علمی، فنی و کاربردی خود، جایگاهی ویژه در بین منابع تخصصی مهندسی عمران و معماری پیدا کرده است. رعایت ضوابط نشریه 819 می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب های ساختمانی در برابر بحران‌های طبیعی ایفا کرده و بهره‌وری اقتصادی و فنی پروژه‌ها را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
